آیه الکرسی و نکات بر جسته علمی آن

مقدمه نوشتار

آیات قرآن کریم در طول 23 سال از بعثت تا رحلت رسول اکرم(ص) قسمت به قسمت  و در مکان های مختلف و به مرور زمان  بر پیامبر اسلام(ص) وحی می شد. آن حضرت آیات وحی شده را مکررا  بیان می فرمود و اکثر مسلمانان آنها را حفظ می کردند و برخی هم آن ها را بر روی لیف خرما، استخوان کتف گوسفند و ابزار های در دسترس می نوشتند و نگه می داشتند که  به  نویسندگان  وحی مشهور شدند. خواندن و نوشتن توسعه  پیدا کرد و شیوه نوشتن در دوران طول عمر مبارک حضرت رسول اکرم(ص) و نظارت ایشان و صحابه و حضرت علی (ع) تکمیل تر شد. نگارش حروف آیات به روش خط متداول عربی آن زمان بود. حروف نقطه، کسره، فتحه و ضمه نداشتند کلماتی مانند رب العالمین را بصورت رب العلمین و سنه هم بدون  کسره و فتحه می نوشتند که اسناد آن در موزه ها موجود است. البته در خواندن قرآن در آن زمان اشکالی نبوده است. در نیمه دوم  قرن اول هجری که تعداد مسلمانان با پیوستن غیر اعراب رو به افزایش گذارد مشکل قرائت  کلمات بحث برانگیز شد بر این فکر افتادند روشی تدوین نمایند تا  قرائت قرآن دچار تفرقه و اختلاف نشود لذا  نقطه و اعراب فتحه و ضمه و کسره بر روی حروف گذاشته  شد.

قواعد عربی هم  که در آن زمان وجود  نداشت بر اساس متن قرآن و با بهره گیری (الگو برداری قواعد) از زبان سریانی تدوین شد برخی کلمات می توانست دو معنی بدهد  بر حسب  برداشت آن زمان یک تعریف از آن رسمیت یافت و ممکن بود تعریف دیگر مد نظر قرآن باشد. مانند کلمه رب العالمین با فتحه م و یا سکون م اولی به معنی خداوند دو عالم و دومی خداوند عالمیان. عالم به عربی جهان معنی می دهد و ترجمه آن به معنی جهانیان –خداوند مردم جهان یا خداوند جهان های متعدد که هر دو مفهوم در آیات قرآن ترجمه نمی شود ولی از آنجائی که  خداوند متعال در سراسر قرآن اشاره به دنیا  و آخرت فرموده و به خلق جهان دیگر مانند این جهان نیز اشاره شده.رب العالمین می تواند خداوند دو جهان مادی این جهان و جهان مادی آخرت هم معنی دهد. البته میتواند استثناء هم وجود داشته باشد. خداوند دو عالم- هم چنین کلمه سنه  با فتحه س به معنی زمان و سنه با  کسره س به معنی خواب کوتاه یا به اصطلاح  چرت زدن است.

بررسی آیه 255 سوره بقره آیه الکرسی

آیات 255 الی 257 سوره بقره در برخی روایات  به  آیه الکرسی معروف است و برخی نیز تنها آیه 255 را آیه  الکرسی می نامند و بررسی ما در آیه 255 است که در آن کلمه کرسی آمده و لذا به این نام نامیده شده است. دو کلمه مهم  و کلیدی سنه  و کرسی  پایه  و اساس این آیه است. این آیه  با ترجمه های مختلف بیان شده. همان طور که در مقدمه اشاره شد سنه دارای دو معنی است سنه با فتحه س به معنی زمان و سنه با کسره س به معنی خواب کوتاه یا چرت زدن. معنی دوم که در همه ترجمه ها و تفاسیر به آن اشاره می کنند در زمانی که کسره و فتحه در زبان عربی ابداع شد دو معنی برای سنه در زبان عامیانه عرب مطرح بود سنه  به معنی سال و دیگری خواب کوتاه. زمان تنها در مفهوم سال مطرح بود و به مفهوم علمی که ما امروزه می فهمیم نه  تنها در زبان عربی آن زمان که سالیان بعد هم مطرح نبود و مفهوم خواب کوتاه را انتخاب کردند و کسره بر فتحه مقدم دانستند. تمامی تفاسیر از آن تبعیت کردند. با توجه به سیاق آیه و کلمه لا تاخذه و يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ می تواند معنی زمان بدهد. به آیه و ترجمه عرف آن توجه فرمایید.

الله لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لاَ تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلاَ نَوْمٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ يَؤُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ

خداست كه معبودى جز او نيست زنده و بر پا دارنده  است نه خوابى سبك او را فرا مى‏ گيرد  و نه خوابى گران آن چه در آسمان ها و آنچه در زمين است از آن او ست كيست آن كس كه جز به  اذن او  در پيشگاهش شفاعت كند آنچه در پيش روى آنان و آن چه در پشت ‏سرشان است می داند و به چيزى از علم او جز به آنچه بخواهد احاطه نمى‏ يابند، كرسى او و زمين را در بر گرفته و نگهدارى آنها بر او دشوار نيست و او ست و الاى بزرگ.

سنه به معنی زمان

لا تاخذه سنه زمان او را فرا نمی گیرد و او زنده جاودان است ، گذر زمان بر چیزی قرار گیرد فنا و نابودی در انتظار او است آیه با حی القیوم شروع شده و زمان در حی القیوم کاربرد ندارد. کیهان در مکانی قرار دارد که به زمان وابسته است. مکان جدا از زمان نیست وقتی می گوییم خداوند لا مکان است یعنی در همه جا است فرق نمی کند حال باشد یا گذشته و آینده چرا که گذر زمان در ذات خداوند نیست و بدین منظور در آن  واحد علم  حال  و گذشته را در اختیار دارد. لا تاخذه سنه به معنی زمان او را فرا نمیگیرد، لا نوم مستقل است و نه خواب. خواب کوتاه  یا گران هر دو نوم است و اینکه خداوند نه چرت می زند و نه می خوابد نمی تواند  ترجمه درستی باشد. هر آن چه در سموات (جو زمین) و در زمین است از آن او است. سماوات و الارض با هم که می آید مفهوم  کیهان می دهد که معمولا با کلمات فاطر، بدیع و خلق در شش روز می آید. جز به خواست او کسی به علم  او احاطه پیدا نمی کند. خواست خداوند اراده ای است که مدون شده و در نرم افزار کتاب مبین ثبت است و به این معنی نیست که خدا علم را به هر کس بخواهد می دهد. همه کارها بر برنامه ریزی تدوین شده و ضبط شده است. خواست خداوند بر دادن علم آن است که هر انسانی که تلاش کند، با سواد شود و تجسس و تفکر و تعقل کند به رموز علم خداوند در جهان هستی دست می یابد و خداوند به حضرت رسول اکرم (ص) غ و نه علم عالم غیب، خواست خداوند بر این قرار دارد که دانشمندان علوم تجربی چنانچه تلاش کنند خداوند از علم خود به آنها عطا می کند.البته علم ماوراء مشهودات جهان مادی که دانشمندان علوم طبیعی با خواست خدا به آن رسیده اند. به آیات فراوانی برخورد می کنیم که خداوند وقتی در آیه ای از یک پدیده جهان مادی نام می برد خود را علیم و حکیم می نامد. یعنی علم این پدیده مهم طبیعت علمش نزد خدا است و قوانین طبیعت هم امر خداوند هستند. به آیه زیر توجه فرمایید

قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَآئِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ-فرمود ای آدم ایشان را از اسامی آن ها (وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا یک کنایه و تشبیه است که خداوند علم و دانش را در انسان نهادینه کرد) آگاه کن و انسان آگاه کرد و خداوند می فرماید به شما نگفتم که من غیب سماوات و الارض را می دانم و به علاوه هر چه آشکار می کنید و پنهان را می دانم. غیب سماوات و الارض علم و قوانین حاکم بر جهان مادی است که بنا بر خواست خداوند ( همان که در انسان تکامل یافته نهادینه کرد که به مرور زمان با تلاش انسان عیان می شود) دانشمندان علوم تجربی بر بسیاری از این علوم که غیب بودند آگاه شدند. غیب هم مانند سایر کلمات دارای دو مفهوم استف غیب مشهودات کیهان و طبیعت زمین و دوم غیب ماوراء جهان مادی که با توجه به سیاق آیات می توان آن را کشف کرد.

ان ربكم الله الذي خلق السموات و الارض في سته ايام ثمّ استوي علي العرش يغشي الليل النهار يطلبه حثيثاً و الشمس و القمر و النجوم مسّخرات بامره، الا اله الخلق و الامر تبارك الله رب العالمين اعراف 54
به درستی که خداوند است که سموات و الارض (کیهان) را در شش دوره خلق فرمود و سپس به  سر و سامان دادن و مدیریت آن پرداخت ( تا به حیات در زمین و خلق منظومه شمسی برساند) شب و روز هم دیگر را می پوشانند و تکرار می شود و خورشید و ماه و ستارگان را با امر خود (یعنی با قوانین مربوطه) به تسخیر خود درآورد بدانید که خلق (ساختار مادی کیهان) و امر( قوانین مربوطه) هر دو به خداوند تعلق دارند تبارک الله رب العالمین. خلقت کیهان در شش روز از نظر علم و قرآن

کرسی به معنی قلمرو و محدوده سماوات والارض (کیهان)

کرسی به معنی اصل و اساس است و به چیزی که بهم پیوسته و محدوده ساختاری دارد گفته می شود مانند کرسی به معنی چیزی که بر آن می نشینند. به مفهوم محدوده  قلمرو و حکم فرمائی و هم چنین علم معنی کرده اند. با توجه به کلمه وسع به معنی توسعه دادن کرسی در اینجا مفهوم محدوده یا قلمرو می دهد. که به معنی خداوند محدوده کیهان را همچنان توسعه میدهد و نگه می دارد. در برخی تفاسیر آمده که خداوند علم خود را توسعه می دهد. خداوند خود علم مطلق است و نیاز ندارد علم را یاد بگیرد و آن را توسعه دهد.

بنابراین ترجمه آیه می تواند این چنین باشد.

خدا است که معبودی جز او نیست زنده جاودان است که زمان او را فرا نمی گیرد و نه خواب، هر آنچه در جو زمین و زمین است به او تعلق دارد کسی بدون اجازه او شفاعت در پیشگاهش نمی برد و هر چه در حال و گذشته آنان است را می داند و کسی به چیزی از علم او دست نمی یابد مگر به خواست او، خواست خداوند این نیست که کسی درس نخوانده علم غیب  جهان مادی را بداند و مثلا فرمول های پیچیده ریاضی علم اختر شناسی و شیمی و فیزیک را که همان علوم طبیعی است همه بی دلیل مطلع شوند. خواست خداوند این است که اگر کسی اراده کند می تواند اینشتین شود و یا هاوگینگ باید مانند  او درس بخواند و تحقیق کند و دانشمند شود نظریه بدهد، این خواست خداوند است همه انسان پتانسیل دستیابی به علم دارند و تلاش راه رسیدن به آن است.

اگر کسی بالای بلندی رفت سرنگون می شود. این ها قوانینی هستند مدون و ضبط شده در هارد دیسک عظیم نظام خلقت. منتها از آن جایی که خداوند امر خود را هدایت می کند بر اساس برنامه ریزی خود کسی را از مرگ نجات می دهد ولی از راهش و چه بسا شخص خودش هم نفهمد که خواست خدا او را نجات داده است. مثالی بزنم و ختم کلام گردد. کسی مرتبا آیه الکرسی که خواندن آن ثواب دارد و اعجاز و برای جلوگیری از رفع بلا است همراه چهار قل در پیاده روی به خواند و در حین خواندن سرش محکم به شاخه درخت بخورد و گلایه کند که خدایا من این آیه را خواندم مرتب هم می خوانم ولی سر من را محکم زدی به درخت. ممکن است لخته خونی در رگ های مغز او شکل گرفته و بزرگ شده بود  و با این ضربه محکم از دیواره رگ  مغزی جدا شود و شخص نمی داند که خدا او را از مرگ حتمی نجات داده ولی او نفهمیده.

وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ يَؤُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ  خداوند محدوده  قلمر و کیهان را همچنان توسعه می دهد و نگاه دارنده آن است و او علی العظیم است.

سید محمد تقوی اهرمی ششم آذر ماه 1398 ویرایش جدید تیر ماه 1399-ویرایش جدید مرداد 1402

• قبلی
• بعدی