آیه نور با نگرش نو و علمی

آیه نور یکی از جمله آیات متشابه است که در آن مفاهیم علمی والائی نهفته است. در قرآن دو نوع  آیات وجود دارد نوع اول محکمات هستند که اصل و پایه قرآن بر آن قرار دارد و روشن و واضح هستند و نیاز به  تاویل ندارند مانند اندرزها، داستان ها برای راهنمائی، تاریخ و حوادث  گذشتگان برای عبرت گرفتن، اصول اعتقادی مانند قیامت، توحید، معاد، ارسال پیامبران و امثالهم. مطالعه این گونه آیات نیاز به اطلاعات قبلی درباره آن ها را دارد تا به بصیرت فهم  آنها برسیم و این به کمک روایات و احادیث و مفسرین، مطالب آن ها  قابل  فهم می شود یعنی نیاز به تاویل ندارند ولی به  تفسیر نیازمندند. مثلا نیاز به متخصصین علوم طبیعی ندارند ولی به متخصصان علوم انسانی و معارف اسلامی نیاز دارند. البته داستان هائی به صورت هدفمند برای بیان یک موضوع علمی هم  در قرآن وجود دارند مانند آوردن تخت بلقیس در برهه ای از زمان در داستان حضرت سلیمان که مفهوم والای علمی دارد که نیاز به مقاله جداگانه ای است یا مشارق و مغارب در داستان سفر ذوالقرنین-اینجا کلیک کنید.

نوع دوم آیاتی هستند که با علوم طبیعی مثلا فیزیک، شیمی یا زیست شناسی و... پیوند نا گسستنی دارند. این ها آیات متشابه اند. خداوند تبارک و تعالی برای نشان دادن قدرت خود در خلقت انسان، کیهان، هفت آسمان که آن را شاهکار خلقت خود می نامد و به خود تبارک الله احسن الخالقین می گوید و سایر مظاهر مادی در لابلای کلمات خود اشاراتی به صورت تمثیل و تشابه آن هم کوتاه  و مختصر بیان فرموده  برای تشحیذ ذهن که نیاز به تفکر و تعقل خواننده دارد. خدا می خواهد با انتخاب کلماتش حقایق را به اثبات برساند- و یرید الله ان یحق الحق بکلمته. خداوند با انتخاب کلمات حساب شده مطالب را برای انسان بیان می کند و این کلمات  با گذشت زمان ماهیت مفهومی خود را پیدا می کنند. متشابهات ریشه در علوم طبیعی دارند و با معارف اسلامی و فلسفه نمی توان به مفهوم آنها دست پیدا کرد. این موضوع به وضوح در آیه 7 آل عمران بیان شده است.

هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ
اوست كسى كه اين كتاب را بر تو فرستاد  که در آن آيات محكم و صریح است آنها اساس قرآن هستند و ديگر آیات متشابه، اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى برای ایجاد شبه و فتنه، از تشابه آن (ظاهر آیه را تفسیر میکنند و چون با واقعیت علمی همخوانی ندارد میشود سوژه تمسخر سوء استفاده کنندگان) پیروى  می كنند، در حالی که این آیات  تاویل دارند و تاويل این چنین آیات را جز خدا و دانشمندان علوم كسى نمی داند آنها  می‏ گويند ما به همه آن آیات ايمان آورديم از همه جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسى متذكر نمی ‏شوند-7 آل عمران. حال راسخون فی العلم چه کسانی هستند، مسلما دانشمندان علوم طبیعی که راز امر خداوند را در طبیعت کشف می کنند. راز هایی که کلید قفل آن نزد خدا است و عنده مفاتح الغیب. اول باید فهمید آیات متشابه کدامند وقتی فهمیدیم این آیه متشابه است حق نداریم آن را تفسیر کنیم این دستور خداوند است باید با کمک علوم مربوطه آن را تاویل و مرتبا به روز رسانی کنیم. 

در ارتباط با تاویل علامه طباطبائی در تفسیر المیزان می نویسد:

"تاویل حقیقت خارجی است که موجب گردیده تا تشریع حکمی گردد یا بیان معرفتی شود یا حادثه ای باز گو گردد و آن حقیقت چیزی نیست که بیانات قرآن از آن نشات گرفته و ظهور یافته است و نیز اثری از آن است که به گونه ای از آن حکایت دارد و بدان اشاره مینماید: وی در تفسیر آیه 35 سوره اسراء آورده:  تاویل یک امر خارجی و اثر عینی است که بر فعل خارجی آنان مترتب می گردد زیرا تاویل یک امر خارجی است که مآل  و مرجع یک امر خارجی دیگر قرار می گیرد. (جلد 3 ص 53) متشابهات در قرآن برای موضوعاتی در نظر گرفته شده که حقیقت آن برای بشر بالاخره روشن خواهد شد."

خداوند کائنات و هفت آسمان(جو زمین) و زمین به عنوان یک مجموعه متشکل از انسان و حیات بر روی آن و تمامی موجودات زنده را براساس قوانین علمی خلق کرده است. قوانین فیزیک و شیمی را به عنوان امر خود در بدو خلقت در کیهان قرارداد و او عالم (دانای) مطلق است پس نمی توان انتظار داشت که خدا کلامی برخلاف علم بگوید. دلیل اینکه ما نتوانسته ایم به  زوایای علمی قرآن دست پیدا کنیم دلیلش داشتن عینک نامناسب  است با پیش داوری قبلی و ذهنیات قدیمی  دنبال کشف مفاهیم علمی آن هستیم و تمامی ذهن ما متوجه آن می شود که چطور قرآن را با  آن ذهنیت قدیمی توجیه کنیم و می کنیم و با اینکه تخصصی در زمینه علوم فیزیک و اخترشناسی نداریم به خود جرات می دهیم و به تاویل قرآن می پردازیم و متاسفانه  دانشمندان فیزیک  و زیست شناسی جرات نکرده اند و یا نخواسته اند به بررسی علمی یک موضوع به پردازند به تصور اینکه به مطلبی برخورند و تزلزل در ایمانشان ایجاد شود. در صورتیکه خداوند که بنده خود را خلق کرده و او را خوب می شناسد می فرماید افلا یتفکرون، افلا یتد برون، افلا یعقلون و بسیار تذکرات دیگر بعلاوه می فرماید هر وقت می خواهید قرآن بخوانید اول از شر وسوسه های شیطانی که همان پیش داوری های غلط ذهنی است به خدا پناه بیاورید تا دچار تزلزل در ایمان نشوید. بنابراین:

متشابهات کلماتی هستند که خداوند متعال برای رساندن یک واقعیت علمی و برای فهم انسان از آن استفاده کرده است. بطور مثال نور در قرآن دارای چند معنی است نور بمعنی روشنائی مقابل تاریکی، نور به معنی هدایت، نور به معنی نور مقابل ظلمات ، نور به معنی انرژی، نور به معنی نور علی نور یعنی نور ذاتی خدا که انرژی ما فوق انرژی مادی است یا انرژی ناب که در ثانیه ده به توان منهای 43 ثانیه در بدیع السموات و الارض بروز کرد که از ذات خدا سرچشمه گرفت -اینجا کلیک کنید. حالا ما از کجا بدانیم با کدام نور سر و کار داریم روش تفسیر قرآن به قرآن (از علامه طباطبائی) و روش آشنائی با سیاق آیات ( از شهید مطهری) و سایرین به ما کمک می کنند. از همین آیه نور در قرآن کمک می گیریم .آیه 35 سوره نور می فرماید:

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ"
خدا نور آسمان ها و زمين است مثل نور او چون چراغ دانى است كه در آن چراغى و آن چراغ  در حباب شيشه‏ اى است آن حباب  شيشه  گويى ستاره ای درخشان است كه  از درخت‏ خجسته زيتون كه  نه شرقى است و نه  غربى افروخته می ‏شود  نزديك است كه روغن آن هر چند  بدان آتشى نرسيده باشد روشنى بخشد  نورعلی النور است‏ خدا  هر كس  را بخواهد با نور خويش هدايت می ‏كند و اين مثلها را خدا  براى  مردم می زند و خدا به هر چيزى داناست.

این ترجمه جمله به جمله آیات است به  فارسی. اگر بخواهیم در این آیه  تفکر و تعقل کنیم می توانیم به مفهوم واقعی آن دست یابیم

مطلب اصلی این است که خداوند نور کائنات است اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ. بقیه  آیه  می خواهد نور خداوند را برای ما تعریف کند. با توجه  باینکه در زمان نزول آیات فقط  یک مفهوم  نور مطرح بود، نور یعنی روشنائی. خداوند با انتخاب کلمات در قالب تمثیل نور خود را توصیف می کند. امروزه می دانیم که  نور مفاهیم دیگری هم دارد. انرژی هسته ای نور دارد و شمع هم نور دارد کلمه انرژی به مفهوم نور اخیرا و حدود  یکصد سال قبل در فرهنگ لغات علمی بشر راه یافت. پس انتخاب کلمات طوری هدفمند در آیه گذاشته شده که  در زمان حال می توانیم برداشت مطابق علم را از آن بیرون آوریم .

نو اندیشی یعنی نگرش به آیات علمی یا  کلمات متشابه با دید امروزی. اگر با تفکرات ذهنی قدیمی بخواهیم آیه را همچنان تشریح  نماییم  ایجاد شبهه کرده ایم. خداوند متعال در این آیه دو مطلب را می خواهد بیان کند.

اول خداوند نور کائنات است و این  نور ذاتی خدا است. حال از چه  نوع است، از نوع نوری است که فوتون دارد و نه نوری که از آتش که  با روغن زیتون نورانی می شود به  وجود می آید. نوع  که  مشخص شد  حالا می فرماید نور خدا نوری است مانند  نور ستاره درخشان دری، این نور از سنخ نور ستاره است به مفهوم امروزی انرژی هسته ای است ولی نور خداوند این انرژی نیست بلکه ما فوق انرژی است. ما فوق انرژی مادی. انرژی ناب که کیهان از پدید آمد. نور علی النور، انرژی ما  فوق انرژی. این مفهوم کلی این مثل است. اول نور ذاتی خداوند برای تشحیذ ذهن. سپس نور خداوند نور هدایتی هم است که مشمول هدایت کل شیئ می گردد. اینکه خداوند می فرماید در همه جا حضور دارد و از رگ گردن هم به تو ای انسان نزدیک تر است همین نور هدایتی است که توسط فوتون ها هدایت و مدیریت جهان مادی و موجودات زنده از جمله انسان را بر عهده دارد.

خدا نورکاتنات است مثل نور او به نوری می ماند از جنس نور ستاره پر نور دری یعنی از جنس انرژی که از تشعشعات هسته ای ناشی می شود نوری که ستاره درخشان  دری می دهد جنس انرژی است مثال چراغ و چراغدان و روغن زیتون این را می رساند که نور از نوری نیست که با روغن زیتون نورانی شود از جنس این آتش نیست چرا که بدون که آتش به روغن برسد نور می دهد نور خدا را مکان فرا نمی گیرد لا شرقیه و لا غربیه . خدا این مثال ها را برای مردم می زند تا بدانند که خدا علمش همه کائنات در بر می گیرد کل شیئ در قرآن معنی عالم مادی را می دهد یعنی کیهان (همه اشیاء مادی). ما در تمثیلی مفهوم آن را باید درک کنیم موضوع تمثیل هدف نیست در آن نباید  توقف کنیم بقول علامه طباطبائی رحمه الله علیه "و آن حقیقت چیزی نیست که بیانات قرآن از آن نشات گرفته است " باید توجه کنیم خداوند چه می خواهد بگوید. به روغن زیتون و چراغدان و چراغ در شیشه پرداختن و بحث را گسترش دادن هدف آیه نیست. اصل موضوع را در آیات متشابه باید جستجو کنیم. تعقل اینجا بدرد می خورد. برای فهم نور ذاتی خداوند باید از آیات دیگر کمک بگیریم و این همان  نور السموات والارض است. نوری است که اگر بر کوه نازل شود کوه  زیر چگالی آن  پودر می شود چرا که صمد است و احد. قل هوالله احد الله الصمد. چگالی نور بی نهایت زیاد است و فشرده و توپر است. درست مانند همان نوری که در آغاز ابداع کیهان و در زمان پلانک  و در لحظه بیگ بنگ بروز کرد و از ذات احدیت سرچشمه گرفت. برای روشن شدن بیشتر این بحث علاقمندان می توانند به دو مقاله - خلقت کیهان در شش روز از نظر علم و قرآن و کیهان از احدیت و صمدیت ایجاد شد مراجعه فرمایند .سید محمد تقوی اهرمی مرداد 1395ویرایش جدید بهمن 1397،خرداد 1399ویرایش جدید مرداد 1402

• قبلی
• بعدی