نفس و مفاهیم گسترده آن در قرآن

مقدمه نوشتار

نفس کلمه ای است پر مفهوم وبسیاری آن را با روح یکی گرفته اند اشاره ای کوتاه به روح داشته باشیم در آیه شریفه قل الروح من امر ربی معنی روح راکاملا واضح بیان می فرماید. امر فرمان خدا است. زمانی که خداوند کیهان را در شش دوره خلق کرد می فرماید که شب و روز ماه و خورشید و ستارگان را با امر به تسخیر خود درآورد وتاکید می فرماید آگاه باشید که خلق و امر هر دو به او تعلق دارد. یعنی خلق( جهان مادی) ازامر دستور خدا جدا است دو مقوله مادی و فرامادی و این امر کل است که در تمامی ارکان ماده از اتم ها تا اعضای انسان حضور دارد یعنی خدا در همه جا است و فرماندهی جهان مادی را در اختیار دارد. 
ان ربكم الله الذي خلق السموات و الارض في سته ايام ثمّ استوي علي العرش يغشي الليل النهار يطلبه حثيثاً و الشمس و القمر و النجوم مسّخرات بامره، الا اله الخلق و الامر تبارك الله رب العالمين - -پروردگار شما خدائی است که آسمان ها و زمین(کیهان) را در شش روز آفرید سپس به مدیریت آن پرداخت شب  را در روز می پوشاند و روز شتابان آن را می طلبد (شب را که همواره با شتاب روز را می طلبد می پوشاند)و خورشید و ماه و ستارگان ( می توان استعاره از کهکشان ها باشد) مسخر فرمان او هستند  آگاه  باشید که آفرینش و فرمانروایی (خلق و امر) تفکیک ناپذیرند (و امر فرماندهی خلق را بر عهده دارد)، خدا آن پروردگار جهانیان به غایت عظیم است- این امر در مواردی اختصاصی روح نامیده می شود مانند رساندن وحی به پیامبران ، جبرئیل روح القدس است که وحی خداوند را به هدف مورد نظر می رساند و در موجودات زنده این امر روح نامیده شده است مانند نفخت من روحی در جانداران یک امر همان خلق و امر است و امر دیگر هم اختصاصی روح است. بنابراین امر و روح یک ماهیت دارند دستور خداوند است. برحسب وظیفه ای که بر عهده دارند در آن محدوده روح نامیده شده.  امر در جانداران روح است که فرماندهی ساختار مادی انسان را با ابزار DNA بر عهده دارد. روح زمانی که نطفه امشاج نبتلیه در پروسه سواکم به نطفه علقه که همان نفس واحده است تکامل یافت روح در این نفس که منشاء تمامی جانداران در حیات زمین است نفخه می شود وسپس نسل اندر نسل با با کروموزوم جنسیتی زوجین الذکر و الانثی منتقل می شود. ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ 

نفس هیچ ارتباطی با روح ندارد.
نفس در قرآن به جز آیه- واذالنفوس زوجت در سوره شمس هنگام برگشت کیهان به قبل از انبساط تمام هویت های مادی با هم ادغام می شوندو منظور غیر جاندار است. سایر آیات نفس به جان دار و انسان مربوط می شود. مانند نفس واحده جاندار است و تک سلولی نخستین ساختار مادی انسان که بشر است و آیه کل نفس علیها حافظ اشاره به تمامی نفس های قبل از علقه که همان نفس واحده است که همه تک سلولی درون تاریکی های سه گانه- ظلمات ثلاثه نام برده شده و در آیات دیگر منظور نفس انسان است. نفس هیچگونه ارتباطی با روح ندارد بلکه روح در جانداران نفس را کنترل و نظارت می کند. نفس ماهیت یک فرد است و ساختاری است معنوی که در درون ساختار مادی شکل گرفته و تحت تاثیر عوامل خارجی به فجور یا تقوا کشانده می شود. حال نفس در حیات زمین از نظر قرآن در چه زمانی وارد شروع تکامل انسان شده و نخستین هویت جاندار چه بود.
خداوند هنگام خلق انسان به صورت نطفه امشاج نبتلیه  اشاره زیبائی به هویت دار شدن نطفه امشاج نخستین نفس شروع خلق حیات وانسان کرده است یعنی زمانی که این نطفه که یک ویروس با تکه ای کوچک از مولکول RNA که پایه و نخستین شروع ساخت ژنوم بود خلق می شود، پایه اخلاقیات هم زمان گذاشته شد. زمانی که مولکول های ساختار مادی ژنوم در حال ساختن به صورت پروسه چهار دوره ای اقوات بودکه به ایجاد اسید های آمینه، فسفاتها، نوکلئوتید ها منجر شد انسان هنوز نفس نشده بود. چیز قابل ذکری نبود هنوز هویت نداشت 
هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا - إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا-آیا زمانی در روزگاز نگذشت که انسان بود ولی چیز قابل ذکری نبود ما انسان را از نطفه امشاج نبتلیه خلق کردیم و سپس بینائی و شنوائی را در آن( در نطفه امشاج و در پروسه تکامل) قرار دادیم. ساختار مادی انسان از مولکول های اقوات ساخته شد وهم زمان در این نطفه فجورها و تقواها که اخلاقیات باشد قرار داده شد. إِن كُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ اشاره به دوران تاریکی های سه گانه ظلمات ثلاثه که حفاظ بود برای نفس های بیشمار قبل از علقه. ساختار مادی در سنگ رس و ساختار معنوی (نفس) هم هم زمان در سنگ رس که قرآن برای ساختار مادی از کلمه علمی صلصال کالفخار و برای ساختار معنوی کلمه تشبیهی صلب و ترائب و ماء دافق بکار برده حال به آیاتی که نفس در آن آمده اشاره کنم. خُلق و خَلق و فرق آن ها و نقش ماء دافق در هر دو
از ابتدای پروسه  خلقت انسان از نطفه، نفس هم همراه آن به عنوان هویت موجود زنده ایجاد می شود. تمامی جانداران از یک نفس واحد که همان علقه منشاء شدند و در پروسه تکامل نفس های بیشماری ایجاد شدند . هر موجود زنده ای نفس (هویت فردی)دارد. به جز نفس واحده که هویت واحد داشته و همه هویت های از آن منشاء شدند. 

نفس به معنی خواسته نفسانی

وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی إِنَّ النَّفْسَ َلأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبّی إِنَّ رَبّی غَفُورٌ رَحیمٌ-نفس خودم را از عیب  و تقصیر مبری نمی کنم چرا که نفس به بدی ها می کشاند مگر اینکه مشمول رحمت خداوند  قرار گیریم که او رحیم و بخشنده است. رحمت مشمول نفسی قرار گیرد می شود نفس مطمئنه با  آیه  بالا مقایسه کنیم.

و لقد خلقنا الانسان و نعلم ما تـوسـوس به نفسه ونحن اقرب اليه من حبل الوريد آیه 16 سوره ق-ما انسان را خلق کرده ایم و می دانیم که چه چیزی نفس او را وسوسه می کند و ما به انسان از رگ گردن او نزدیک تریم. امر خداوند به عنوان روح فرماندهی کنترل اعمال او و انتقال داده ها به کتاب مبین را بر عهده دارد و از آن جائیکه زمان خدا را فرا نمی گیرد اعمال انسان آنی نزد خدا است  دنباله آیه جواب اینکه چرا ما از رگ گردن به انسان از او نزدیک تریم یعنی خداوند درون ساختار مادی انسان با امر خود که در علقه نفخه شد حضور فعال دارد. می فرماید زیرا ما دو رشته که در نقاطی مکرر با هم تلاقی می کنند یتلقی المتلقیان ( ژنوم) در انسان نشانده ایم و امر ما آنجا حضور دارند و کوچکترین عملی را از قلم نمی اندازند
نفس به عنوان اعمال انسان
وَ ذَرِالَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۚ وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا كَسَبَتْ قسمتی از آیه 79 سوره انعام-آنان که دین خود را به بازی گرفته و به حیات دنیا دلبسته شدند را به خود واگذار و آنها را به قرآن تذکر بده تا  مبادا  نفس آن ها اعمالی را کسب کنند و از رحمت خداوند محروم شوند

يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ قسمتی از آیه 286 بقره–خداوند هر نفسی را به اندازه توان آن مکلف می کند هر عمل خوبی به نفع او و هر عمل بدی به زیان اوست

عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ آیه 5 سوره انفطار-در قیامت هر نفسی به اعمالی که در گذشته و آخر عمر خود کرده  آگاه میشود
قسم به نخستین نفس-علقه- که دوره سواکم را گذراند و امر خدا را دریافت کرد
وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّاها- فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قسم به نفس و آن که او را تکمیل کرد و سامان داد و بد  کاری و پرهیزکاری را هم در آن گذاشت. اشاره به نفس اولیه حیات است که از نطفه امشاج به نطفه علقه تکامل یافت و ما سواها ا ین دوره تکمیل شدن نفس است. أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِّن مَّنِيٍّ يُمْنَى- ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّى-آیا او (انسان) نطفه تقدیری نبود که مقدر می شود و سپس علقه بود که خلق شد و تحت برنامه ریزی الهی تکمیل گردید و هم زمان با قرار گرفتن ژن  کامل روح هم در آن نفخه شد. فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى- پس در آن جنسیت نر و مادینگی قرار داده شد که اشاره توارث و تفکیک جنسیتی که از مشخصات ژن کامل است و در این زمان نفس علقه مشمول ثبت اعمال در ژن گردید و پایه عمل خوب و بد در این  لحظه بنیان گذارده شد تا در تکامل انسان این اعمال خود را نشان داد.
کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ-انبیائ35- هر نفسی مرگ را میگذراند و او را در اعمال خیر و شر آزمایش می کنیم و به سوی ما بر میگردد

نفس به عنوان اطلاعات و هویت.
خداوند در بسیاری از آیات اشاره فرموده که اطلاعات ساختاری و معنوی یک فرد مرتبا به کتاب ذخائر داده های جهان خلقت فرستاده و ضبط می شود و در قیامت از آن داده استفاده  و انسان به روش خاصی با همین جسم مادی زنده می شود. إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِين- همانا ما مردگان را زنده مى‌كنيم و آن چه را از پيش فرستاده‌اند و آثارشان را مى‌نويسيم و هر چيزى را در هارد دیسک بزرگ آفرینش به ترتیب ضبط کرده ایم (نوشتن میتواند به معنی ضبط کردن بدهد)- قیامت و علم کوانتوم در قرآن. حال  این اطلاعات در کجای بدن انسان گرفته و ضبط می شود و مکانسیم ضبط، پردازش و انتقال داده به چه صورتی انجام می شود. ما می دانیم که دو رشته DNA در ژن موجودات زنده مسئول گرفتن و ضبط اطلاعات است. هر عملی که انسان انجام می دهد ابتدا در حافظه موقت ضبط  و پس از پردازش به حافظه دائم منتقل و ضبط می شود. هر عملی که انسان انجام دهد و استمرار داشته باشد جزء خصیصه ذاتی فرد قرار می گیرد و ادامه تکرار آن در ژن ضبط  و به نسل بعد منتقل می شود. به سیستم کامپیوتر هوشمند نگاه کنیم وقتی مطلبی را می خواهیم از موتور جستجو بگیریم بعد از چند بار تکرار شدن به محض تایپ اولین حرف، مطلب مورد نظر ما در آیکن موتور جستجو قرار می گیرد. این برنامه ریزی به  کامپیوتر داده شده و نرم افزار خاصی هدایت آن را بر عهده دارد. بدن انسان هم بر اساس همین سیستم بنا شده ولی از نوع بسیار پیچیده تر و تراکنش اطلاعات فوق العاده سریع تراست.
وقتی ما صدائی را میشنویم و یا منظره ای را میبینیم فورا در حافظه موقت ضبط می شود و اطلاعات فوق العاده با حجم زیادی در روز منتظر پردازش هستند و بسیاری برای ضبط در ژن کاربرد ندارند و باید حذف شوند. اینکه کامپیوتر را با بدن مقایسه کردم به این دلیل است که تمامی  رخدادهای علمی در جهان مادی یکسان هستند و هر آن چه که انسان می سازد هم مخلوق خدا است. سیستم ضبط  داده در کامپیوتر بر صفر و یک استوار است و در بدن انسان جابجائی چهار باز آلی در ماکرو مولکولی دو رشته ژن و در روش کوانتومی هم قرار است الکترون ها و فوتون ها نقش بازی کنند ولی همه  بر یک سیستم واحد استوارند به آیه زیر توجه فرمایید. قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ -وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ-گفت (ابراهیم) آيا آنچه را مى‏ تراشيد مى ‏پرستيد-با اينكه خدا شما و آنچه را كه مى سازيد آفريده است (99 صافات).
براساس دید قرآن هر چه انسان می سازد کار خداوند است و مسائلی هستند برای آزمایش انسان چرا برای اینکه خداوند آدم (انسان تکامل یافته) را به عنوان انسان هوشمند از نسل قبل انتخاب کرد و قدرت خلاقیت هم به او عطا کرد. مثلا خداوند در قرآن می فرماید کشتی را برای شما آفریدم و چیز های دیگری هم آفریده ام که هنوز نمی دانید(امثال قطار و هواپیما) و منظور آیات را توجه کنیم. به لپ تاب خودمان نگاه کنیم گاه به گاه باید بروز و اپدایت شود تا داده های غیر ضروری پاک و سرعت انتقال داده ها افزایش یابد. این مطلب را درنوشتار وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُم بِاللَّيْلِ و راز علمی نهفته در آن مطالعه فرمایید. سید محمد تقوی اهرمی 27/05/1404